تصور کنید پس از یک روز طولانی، سر خود را روی بالشت می‌گذارید به امید یک خواب آرام و شیرین، اما ناگهان با احساس چرخش دنیا به دور خود یا گیجی محض از خواب می‌پرید. سرگیجه در خواب یا هنگام بیدار شدن از خواب، پدیده‌ای آزاردهنده و گاهاً نگران‌کننده است که می‌تواند آرامش شبانه را سلب کند و کیفیت زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد. این وضعیت می‌تواند ناشی از عوامل ساده‌ای باشد که به راحتی قابل مدیریت هستند، یا در برخی موارد، نشانه‌ای از یک مشکل جدی‌تر پزشکی. بسیاری از افراد این تجربه را داشته‌اند، اما شاید در یافتن علت و راه حل مناسب برای آن دچار سردرگمی باشند. در این مقاله، قصد داریم به طور عمیق به این سوال بپردازیم که “علت سرگیجه در خواب چیست؟” و با زبانی ساده و در عین حال تخصصی، شما را با دلایل شایع و کمتر شناخته شده، از جمله نقش گوش داخلی، تاثیر استرس، و زمان‌هایی که این نوع سرگیجه می‌تواند خطرناک باشد، آشنا کنیم. با ما همراه باشید تا به این پدیده شبانه نوری بتابانیم و راهکارهایی برای بازگرداندن آرامش به خوابتان ارائه دهیم.
دلایل شایع سرگیجه هنگام خواب
سرگیجه هنگام خواب یا بلافاصله پس از بیدار شدن از خواب، دلایل متعددی می‌تواند داشته باشد که بسیاری از آن‌ها خوش‌خیم و قابل درمان هستند. یکی از شایع‌ترین علل، سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV) است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که کریستال‌های کوچک کربنات کلسیم از محل طبیعی خود در گوش داخلی جدا شده و وارد کانال‌های نیم‌دایره‌ای گوش می‌شوند. هنگام چرخیدن در رختخواب یا تغییر وضعیت سر در خواب، این کریستال‌ها مایع درون کانال‌ها را به طور غیرعادی جابجا کرده و سیگنال‌های اشتباهی به مغز ارسال می‌کنند که منجر به احساس سرگیجه شدید و چرخشی می‌شود. دلایل دیگر می‌تواند شامل افت فشار خون وضعیتی باشد؛ یعنی وقتی فرد ناگهان از حالت درازکش به حالت نشسته یا ایستاده تغییر وضعیت می‌دهد، فشار خون به سرعت افت کرده و باعث سرگیجه می‌شود. همچنین، دهیدراسیون (کم‌آبی بدن)، افت قند خون، یا حتی عوارض جانبی برخی داروها نیز می‌توانند در بروز سرگیجه هنگام خواب نقش داشته باشند.
- نقش کریستال‌های گوش داخلی و BPPV در سرگیجه شبانه: کریستال‌های کوچکی که در گوش داخلی وظیفه حس گرانش و حرکت را دارند، گاهی از جای خود جدا شده و وارد کانال‌های نیم‌دایره‌ای می‌شوند. این جابجایی، هنگام تغییر وضعیت سر در خواب، باعث تحریک غیرعادی سلول‌های حسی شده و مغز را با اطلاعات غلط در مورد حرکت مواجه می‌کند که نتیجه آن سرگیجه چرخشی شدید است.
- تأثیر افت فشار خون و سایر عوامل جسمی: هنگامی که فرد ناگهان از حالت خوابیده بلند می‌شود، سیستم گردش خون ممکن است نتواند به سرعت خود را با تغییر وضعیت تطبیق دهد و فشار خون به طور موقت افت می‌کند. این افت فشار خون، که به آن افت فشار خون وضعیتی می‌گویند، می‌تواند منجر به سرگیجه شود. علاوه بر این، کم‌آبی بدن یا کاهش سطح قند خون نیز می‌تواند عملکرد مغز را مختل کرده و به بروز سرگیجه در خواب یا بیداری دامن بزند.
نقش مشکلات گوش داخلی در بروز سرگیجه خواب
گوش داخلی، به عنوان مرکز اصلی تعادل بدن، نقش بسیار مهمی در درک موقعیت فضایی و حفظ ثبات ایفا می‌کند. هرگونه اختلال در عملکرد این سیستم پیچیده می‌تواند منجر به سرگیجه شود، از جمله سرگیجه‌هایی که در خواب یا هنگام تغییر وضعیت رخ می‌دهند. علاوه بر BPPV که پیش‌تر توضیح داده شد، بیماری‌های دیگری نیز می‌توانند باعث سرگیجه ناشی از گوش داخلی شوند. لابیرنتیت، التهاب لابیرنت (بخشی از گوش داخلی) که معمولاً ناشی از عفونت ویروسی است، می‌تواند منجر به سرگیجه شدید، کاهش شنوایی و وزوز گوش شود. نوریت وستیبولار نیز التهاب عصب تعادل است که علائمی مشابه لابیرنتیت ایجاد می‌کند اما معمولاً بدون کاهش شنوایی است. بیماری منیر نیز یک اختلال مزمن گوش داخلی است که با حملات ناگهانی سرگیجه، وزوز گوش، کاهش شنوایی و احساس پری در گوش مشخص می‌شود. این بیماری‌ها می‌توانند به طور مستقیم بر تعادل تأثیر گذاشته و باعث سرگیجه حتی در حالت استراحت یا خواب شوند.
- لابیرنتیت و نوریت وستیبولار: عفونت‌ها و التهاب‌ها: التهاب یا عفونت در ساختارهای گوش داخلی (لابیرنتیت) یا عصب مرتبط با تعادل (نوریت وستیبولار) می‌تواند سیگنال‌های مغشوش و نادرست به مغز ارسال کند. این سیگنال‌های غلط باعث می‌شوند که مغز در تشخیص موقعیت بدن دچار خطا شده و فرد حتی در حالت خوابیده نیز احساس چرخش و عدم تعادل کند.
- بیماری منیر و سایر اختلالات مزمن گوش داخلی: بیماری منیر یک اختلال مزمن است که با تجمع غیرعادی مایع در گوش داخلی مشخص می‌شود. این تجمع مایع می‌تواند منجر به حملات ناگهانی و شدید سرگیجه شود که ممکن است در هر زمانی، از جمله در خواب، رخ دهند. سایر اختلالات گوش داخلی نیز می‌توانند به طور مزمن بر سیستم تعادل تأثیر گذاشته و به سرگیجه‌های شبانه منجر شوند.
تاثیر استرس و اضطراب در بروز سرگیجه هنگام خواب
استرس و اضطراب، فراتر از تأثیرات روانی، می‌توانند به طور مستقیم بر فیزیولوژی بدن تأثیر گذاشته و منجر به بروز علائم جسمی مختلفی از جمله سرگیجه شوند. هنگامی که فرد تحت استرس شدید قرار می‌گیرد، بدن هورمون‌هایی مانند آدرنالین و کورتیزول را آزاد می‌کند که می‌تواند بر سیستم عصبی، گردش خون و حتی عملکرد گوش داخلی تأثیر بگذارد. اضطراب مزمن می‌تواند باعث افزایش تنش عضلانی در ناحیه گردن و فک شود که خود این تنش‌ها می‌توانند به سرگیجه‌های وضعیتی منجر شوند. همچنین، حملات پانیک و اضطراب شدید می‌توانند باعث هایپرونتیلاسیون (تنفس سریع و کم‌عمق) شوند که منجر به تغییر در سطح دی‌اکسید کربن خون و در نتیجه سبکی سر و سرگیجه می‌شود. این علائم می‌توانند در طول روز و حتی در خواب بروز کرده و آرامش شبانه فرد را مختل کنند. ذهن آشفته و نگران قبل از خواب نیز می‌تواند حساسیت فرد را به هرگونه تحریک داخلی یا خارجی افزایش دهد و احتمال تجربه سرگیجه را بیشتر کند.
- واکنش‌های فیزیولوژیک بدن به استرس و اضطراب: هنگامی که فرد تحت استرس قرار می‌گیرد، سیستم عصبی سمپاتیک فعال شده و واکنش “جنگ یا گریز” را تحریک می‌کند. این واکنش شامل افزایش ضربان قلب، انقباض عروق خونی و تغییر در الگوهای تنفسی است که همگی می‌توانند به بروز سرگیجه و سبکی سر، به خصوص در زمان استراحت و خواب، منجر شوند.
- تأثیر اضطراب بر الگوهای خواب و بروز سرگیجه: اضطراب و نگرانی‌های ذهنی می‌توانند به طور مستقیم بر کیفیت خواب تأثیر بگذارند. خواب ناکافی و بی‌کیفیت، به نوبه خود، می‌تواند سیستم عصبی را حساس‌تر کرده و آستانه تحمل فرد را در برابر تحریکات مختلف کاهش دهد، که این امر احتمال تجربه سرگیجه در خواب یا هنگام بیدار شدن را افزایش می‌دهد.
روش‌های پیشگیری و درمان سرگیجه هنگام خواب
پیشگیری و درمان سرگیجه هنگام خواب، بسته به علت زمینه‌ای آن، متفاوت است. در مواردی که سرگیجه ناشی از BPPV باشد، مانورهای توانبخشی دهلیزی مانند مانور اِپلی یا سِمونت، که توسط پزشک یا فیزیوتراپیست آموزش داده می‌شوند، می‌توانند بسیار مؤثر باشند. این مانورها به جابجایی مجدد کریستال‌ها به محل صحیح خود کمک می‌کنند. برای افت فشار خون وضعیتی، تغییر وضعیت آهسته و تدریجی، نوشیدن آب کافی، و مصرف نمک به میزان مناسب (با مشورت پزشک) می‌تواند مفید باشد. در مواردی که علت سرگیجه عفونت یا التهاب گوش داخلی باشد، درمان دارویی مناسب با آنتی‌بیوتیک یا داروهای ضدالتهاب توسط پزشک ضروری است. مدیریت استرس و اضطراب از طریق تکنیک‌های آرام‌سازی، مدیتیشن، یوگا و در صورت لزوم، مشاوره روان‌شناسی نیز می‌تواند به کاهش سرگیجه‌های مرتبط با استرس کمک کند. اطمینان از خواب کافی و با کیفیت، هیدراته ماندن بدن و داشتن رژیم غذایی متعادل نیز از راهکارهای عمومی برای پیشگیری از سرگیجه هستند.
- مانورهای درمانی برای سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم: مانورهایی مانند اِپلی و سِمونت، با هدف جابجایی کریستال‌های آزاد شده در گوش داخلی به قسمت‌های غیرحساس، طراحی شده‌اند. این تمرینات باید تحت نظر پزشک یا فیزیوتراپیست انجام شوند تا اثربخشی لازم را داشته باشند و از آسیب بیشتر جلوگیری شود.
- اصلاح سبک زندگی و مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای: تغییرات در سبک زندگی، شامل هیدراته ماندن بدن، مصرف یک رژیم غذایی متعادل، و اجتناب از محرک‌هایی مانند کافئین و الکل، می‌تواند به کاهش سرگیجه کمک کند. همچنین، کنترل و مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، فشار خون بالا و اضطراب، نقش کلیدی در پیشگیری از حملات سرگیجه دارد.
مراجعه به کلینیک فوق تخصص مغز و اعصاب دکتر آقامیری
هنگامی که سرگیجه در خواب به یک نگرانی مداوم تبدیل می‌شود و با روش‌های ساده قابل مدیریت نیست، مراجعه به یک متخصص مغز و اعصاب ضروری است. کلینیک فوق تخصص مغز و اعصاب دکتر آقامیری، با تیمی از متخصصان برجسته و با تجربه در زمینه تشخیص و درمان اختلالات مغز و اعصاب، از جمله انواع سرگیجه، آماده ارائه خدمات جامع به شماست. این کلینیک با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین تجهیزات تشخیصی و رویکردهای درمانی نوین، قادر به شناسایی دقیق علت سرگیجه شما خواهد بود. از معاینات دقیق بالینی گرفته تا تست‌های تعادل، تصویربرداری‌های مغزی و در صورت لزوم، ارجاع به متخصصان گوش و حلق و بینی یا روانشناسان، همه برای ارائه یک برنامه درمانی جامع و فردی‌سازی شده به منظور بازگرداندن آرامش و کیفیت زندگی شما طراحی شده‌اند. اعتماد به یک تیم متخصص، گامی مهم در جهت ریشه‌یابی مشکل و دستیابی به بهبودی پایدار است. علت سرگیجه هنگام تکان دادن سر و سرگیجه از دیگر مقالات سایت ماست.
بدون دیدگاه